Есту және тепе-теңдік органы

Барлық уақытта адамдар құлақтың есту органы ретіндегі жоғары рөлін түсінген. Құлақтар көзге қарағанда одан да көп құрметке ие, бұл әлемге әйгілі әдеби шығармалардың көптеген мысалдарынан көрінеді. Мысалы, Антуан де Сент-Экзюперидің Кішкентай ханзадасы ең бастысы көзге көрінбейтініне сенімді. Ал Лир патша соқыр Глостерге: «Әлемдегі заттардың барысын көру үшін сізге көз керек емес. Құлағыңмен қара...» дейді. Дәл құлақ арқылы, есту арқылы Құдай адамдарға ашылады: «Тыңда, халқым, мен айтамын» (Діни жырлар, 50:7).

Анжела Александровна Ходакова, бейімделу жөніндегі маман, бизнес-жаттықтырушы, қызметкерлерді оқыту және дамыту жөніндегі кеңесші, сурдоакустик

Алайда құлақ есту қабілетін ғана беріп қоймай, күнделікті міндеттерді: баспалдақпен көтерілуден бастап роликте сырғанауға дейін дененің тепе-теңдігіне жауап беретіндігін ұмытуға болмайды. Күрделі ұйымдастырылған тепе-теңдік құрылымдары ішкі құлақта орналасқан.

Сыртқы құлақ – құлақ жарғағы және сыртқы құлақ арнасы. Құлақ жарғағы – түбінде сыртқы есту саңылауы орналасқан күрделі формадағы серпімді шеміршек.

Дәл осы құлақ көбіне суретшілер мен ақындардың назарын өзіне аудартқан. Мысалы Сальвадор Дали құлақты әйелдің ең керемет, әдемі әшекейі деп санаған. Ал Андрей Вознесенскийді оқысақ: « ... құлақ нағыз унитаз». Грузин суретшісі Ладо Гудиашвили, құлақ адамның ажарын құртады деп санайды.

Ортаңғы құлақ – самай сүйек пирамидасының қалыңдығында орналасқан, көлемі шамамен 1 см3 болатын ауа өтетін дабылды қуысты білдіреді. Дабылды қуыста үш есту сүйегі мен бұлшықет сіңірлері бар. Дабылды қуыс жұтқыншақтың мұрын бөлігінде ашылатын есту (евстахий) түтігіне жалғасады. Түтік өте маңызды функцияны орындайды – сыртқы жағынан дабылды қуыстың ішіндегі ауа қысымын теңестіруге көмектеседі. Есту сүйектері (үзеңгіше, төс, балғашық) дыбыстық тербелістерді беретін және дабылды жарғақты ішкі құлақтың қуысына апаратын кіреберіс терезенің жабық екінші дабылды жарғағымен байланыстыратын тізбекті құрайды. Балғашық төсі дабыл жарғағымен, ал оның басы төстің денесімен біріктірілген. Төстің ұзын өсіндісі негізі кіреберістің терезесіне кіретін үзеңгішенің басымен байланысады. Сүйектер шырышты қабықпен жабылған. Екі бұлшықет (құлақтың кернеуі және үзеңгі) сүйектердің қозғалысын реттейді.

Назар аударыңыз! Үзеңгіше – адамның ең кішкентай сүйегі, оның салмағы шамамен 2,5 мг.

Ішкі құлақ сүйек лабиринті түрінде берілген, ол үш бөліктен: кіреберістен, жартылай шеңберлі каналдардан және ұлулардан тұрады. Сүйек лабиринтінің ішінде арнайы перилимфа сұйықтығымен қоршалған жарғақты лабиринт жатыр. Мембраналық лабиринттің ішінде тағы бір сұйықтық бар — эндолимфа. Бұл сұйықтықтар кеңістікті толтырып қана қоймайды, олар бүкіл тепе-теңдікті сақтау жүйесінің қажетті компоненттері болып табылады.

Сүйек лабиринтінің жеке бөліктері бастың қозғалысына, айналуына және бағдарлануына сезімтал.

Адамның қозғалмайтын жағдайында құлақтың арналары мен камераларындағы сұйықтық тепе-теңдікте болады. Бастың қозғалысы кезінде сұйықтық осы қозғалысқа қарама-қарсы бағытта қозғалады және ми позицияның өзгеруін сезінеді. Бұл өзгерістің мөлшері бір және басқа құлақ үшін әр түрлі (адамның қай бағытқа бұрылуына байланысты), бірақ жүйе тепе-теңдікте қалады. Алайда, егер бір құлақтың вестибулярлық аппараты зақымдалған болса, онда екінші құлақтың белсенділігі бүлінбеген жаққа қарай жалған айналу (бас айналу) сезімін тудырады.

Егер екі құлақтың вестибулярлық функциясы зақымдалған болса, онда дененің орналасуы мен жүріс-тұрысы бас айналуы мен бағдарланудың бұзылуына байланысты айтарлықтай өзгерістерге ұшырауы мүмкін. Вестибулярлық аппарат сыртқы жағдайлардың өзгеруіне де әсер етеді, мысалы, әуе немесе теңіз саяхаты кезінде ауа немесе теңіз ауруы басталуы мүмкін. Ұқсас әсер алкогольді көп ішкеннен кейін пайда болады.

Дыбыстардың таралуы сыртқы есту каналы арқылы құлақ жарғағына жететін дыбыстық толқындардың арқасында жүреді. Оның тербелісі есту сүйектерінің тізбегі арқылы кіреберістің терезесіне өтеді, бұл перилимфаның қозғалысын тудырады және ұлу каналында эндолимфамен қабылданады. Бұл тербелістер түкті жасушаларда белгілі бір химиялық процестерді тудырады, нәтижесінде жүйке импульстары пайда болады. Сайып келгенде, импульстар есту анализаторының орталық (қыртысты) ұшы орналасқан ми жарты шарларының самай бөлігі қыртысына өтеді.

Адам 16-дан (16 тербеліс/с) 21 мың герцке дейін дыбыстық тербелістерді қабылдай алады. Жасы ұлғайған сайын бұл мән 2-3 есе азаяды – қарт адамдарда 5000 герцке дейін. Кейбір жануарлар 20-30 мың герцке дейін ауытқуды қабылдай алады. Мысалы, жарқанаттар 210 мың герцке дейін, дельфиндер – 280 мың герцке дейін. Дыбыс күші децибелмен өлшенеді. Сонымен, егер абсолютті тыныштықты 0 деп қабылдайтын болсақ, онда құлаған жапырақтардың дауысы 10 децибел, сыбдыр – 20, әдеттегі әңгіме – 60, қозғаластағы автомобиль 60-тан 90-ға дейін, қарқынды жол қозғалысы – 100-110, оркестрдің орындауындағы рок-музыка – 110-120, ал реактивті ұшақтың қозғалтқышы – 140.

Назар аударыңыз! Шу есту органына және адам психикасына зиянды әсер етеді, психоэмоционалды стрессті және ауыр жыныстық бұзылуларды тудырады.

Сондықтан құлақ тек есту органы ғана емес. Бұл тепе-теңдік органы.

Оның үстіне, ғаламның ең маңызды қағидасы тепе-теңдік принципі екендігі белгілі. Егер біздің жеріміз күнге сәл жақын болса, ол тозаққа айналады және ондағы барлық тіршілік иелері өледі. Егер жер, керісінше, күннен сәл алыстаса, ол суық және жансыз болар еді. Күннен теңдестірілген қашықтықта біздің планета өмірдің барлық түрлерінің дамуына мүмкіндік беретін орынды алады.

Ғаламның кез-келген бөлігі, қаншалықты кішкентай және шамалы болса да, дұрыс жұмыс істеуі үшін абсолютті тепе-теңдік жағдайында болуы керек. Бұл біздің денемізге толықтай қатысты.

Адам ағзасында бәрі жақсы теңдестірілген – табиғат бізді осылай жаратқан. Бізге физикалық белсенділіктің белгілі бір мөлшері, әртүрлі қоректік заттардың белгілі бір мөлшері, ұйқы мен демалудың белгілі бір уақыты қажет. Егер адам тым көп немесе тым аз күш жұмсаса, тамақ ішсе және ұйықтаса, дене жүйелерінің тепе-теңдігі бұзылады және оның функциялары бұзылады. Егер тепе-теңдік болмаса, денсаулық пен есен-саулық болмайды.

Керісінше, егер денсаулық болмаса, тепе-теңдік бұзылады.

Сондықтан, егер адамда тепе-теңдіктің бұзылуына әкелетін есту аурулары болса, онда бұл мәселені мүмкіндігінше тез шешу керек. Белгілі медициналық фактілер көбінесе есту қабілетін емдеу мен қалпына келтірудің мүмкін еместігін растайтындықтан, ең тиімді шешім-есту тепе-теңдік жүйесінің проблемалары бар адамдарға көмектесетін есту аппараттарын қолдану.